گذرگاه چهارده

منبع : روزنامه اعتماد ، سال یازدهم ، شماره 2760 ، یکشنبه 3 شهریور 1392

اگر مرگ همراه با درد ورنج جسمانی نبود ، چه اندازه از مهابت و سهمناکی آن کاسته می شد و ترس از مرگ چه صورتی پیدا می کرد؟ بی تردید تصوّر ناخوشایند و هراسناک مرگ تا حدّ زیادی ریشه در این همراهی دارد و بسیاری مانند سعدی فکر می کنند که می گوید : 


 

ندیده ای که چه سختی همی رسد                         به کسی که از دهانش به در می کنند دندانی
قیاس کن که چه حالش بود در آن ساعت                که از وجودعزیزش به در رود جانی

 
ژرفای این باور تا آن جاست که بسیاری حتّی در چالش پیش رو در روزهای انتهایی عمر از درد بیشتر از مرگ می ترسند و البته در مواردی هم چنان درد می کشند که مرگ را آرزو می کنند و علاج درد خود می دانند. ولی روی هم رفته این تصوّر یا تصویر بیش از اندازه مبالغه شده است، زیرا مرگ همیشه همراه با درد نیست و بعضی افراد بدون هیچ گونه دردی از دنیا می روند و تنها 35% بیماران در دو هفته آخر حیات خود درد شدید یا غیرقابل تحمل را گزارش می کنند. پس ترس مبالغه شده از درد که با تعبیری تحریف شده مانند عذاب مرگ همراه است ، منعکس کننده تمام واقعیّت نیست و بیشتر ترس از مرگ را نمایندگی می کند و به آن دامن می زند. درد بیش از آن که ملازم مرگ باشد همراه زندگی است و از همان لحظه تولّد نیز با ضربه زایمانی خود را نشان می دهد. یعنی ورود به جهان با بروز هشیاری از یک سو و رنج و تشویش جسمانی از سوی دیگر آغاز می شود. در طول زندگی نیز اکثر بیماری ها و آسیب ها توًام با درد است. حال آن که خروج از جهان در مورد بسیاری از افراد با کاهش هشیاری آنان همراه است که نقشی حفاظت کننده در برابر مرگ ایفا می کند و بیمار از آن چه بر او و جهان پیرامون او می گذرد بی خبر است. این ناهشیاری و بی خبری در مواردی به کمای کامل می انجامد.باید دانست که درد و ادراک آن تنها محدود به بعد جسمانی یا فیزیکی نیست. طیف گسترده احساسات و حالات ناخوشایندی که در فرایند مردن تجربه می شود مانند اضطراب ،خشم ،غمزدگی، ناامیدی، بی کسی،بی معنایی و انواع ترس های معطوف به مرگ در تشدید ادراک درد مؤثر است . همچنین رنج و تشویش جسمانی را نباید محدود به درد دانست بلکه علائمی مانند تنگی نفس، تهوّع ، سرگیجه و ... نیز در کارست که بر حدّت درد می افزاید. شخصیّت افراد در نگرشی که نسبت به درد دارند ، معنایی که به آن می بخشند و چگونگی احساس درد نقش بازی می کند. علاوه بر آن نوع بیماری و سن فرد نیز تعیین کننده میزان درد و رنج جسمانی است. در سرطان ها 90% افراد در دوره ای از کسالت خود درد می کشند. در اختلالات قلبی عروقی درد به حاد یا مزمن بودن بیماری بستگی دارد. جوانان مبتلا به بیماری های کشنده زمان طولانی تری را در نبرد میان مرگ و زندگی سپری می کنند زیرا نسبت یه پیران فرسوده از سلامت عمومی و تحمّل بیشتری برخوردارند. لذا مرگ آنان به درازا می کشد و رنج جسمی بیشتری را متحمّل می شوند . نتیجه تمام این مباحث استفاده روشمند و هدفمند از مدیریت درد در بیماران است. بر خلاف تصوّر عمومی درد همراه با بیماری های کشنده درد بی درمان نیست و راه های زیادی برای تسکین و درمان آن وجود دارد. سازمان بهداشت جهانی برای درمان درد در این بیماری ها یک برنامه گام به گام ارائه کرده است که پیروی از سه گام نخست آن در 80 تا 90% موارد به تسکین و کنترل درد می انجامد. برای کسانی که به تسکین بیشتری نیاز دارند گام چهارمی پیش بینی شده است که با استفاده از اشعه درمانی، انسداد عصبی و سایر روش ها صورت می گیرد. همچنین درمان های تکمیلی مانند ماساژ و طب سوزنی نیز به کار می رود. درمان دارویی بیماران رو به مرگ با مسکّن های خفیف تر آغاز می شود. امّا در صورت شدّت و ادامه درد استفاده از مشتقّات تریاک مانند مرفین و حتّی هروئین اجتناب ناپذیر است. متاًسفانه کاربرد این داروها به علت انگ اعتیاد با اکراه همراه است. حال آن که در دردهای مزمن و شدید استفاده به جا از این داروها نه تنها موجب تسکین درد می شود بلکه ترس بیمار را هم تخفیف می دهد و از شکل گیری مجدد درد نیز جلوگیری می کند و از همه مهم تر اعتماد بیمار را هم افزایش می دهد و اطمینان می یابد که درد قابل کنترل است. نباید هرگز این قاعده درمانی را از یاد برد که هیچ کس نباید با درد غیرقابل کنترل بمیرد. حق قانونی و اخلاقی هر کس است که از درمان های لازم برای تسکین درد خود در فرایند مردن برخوردار شود تا لحظات واپسین حیات را در آرامش سپری کند.