سوءظن آفتی که با زندگی تعارف ندارد!

نظرسنجی درباره یک ناهنجاری اجتماعی

«اتللو در نمایشنامه شکسپیربیانگر رابطه ای بین عوامل فردی و زمینه بی اعتمادی است که استادانه ترسیم شده است.»
برای ریشه یابی سوءظن در وهله اول باید به شکل گیری اعتماد و بی اعتمادی و رابطه متقابل میان آنها در افراد پرداخت. در حقیقت این دو را می توان دو قطب یک شخصیت دانست. در دو سر این طیف هنگامی که به سمت اعتماد مطلق پیش می رویم با موضوعاتی مانند وابستگی، ساده لوحی، انفعال و مخاطره پذیری روبرو هستیم. در جانب دیگر طیف که در حالات شدید به سیاه نگری و بدبینی مطلق پیش می رود با حالات در وضعیت اخطار بودن، تدافعی بودن و بدگمانی برخورد می کنیم.
در واقع فرد بی اعتماد در درجه اول، این بی اعتمادی را نسبت به خود حس می کند. او فردی است منزوی، پرخاشگر، ناموفق در برقراری ارتباط با دیگران و دارای اعتماد به نفس اندک و احساس حقارت شدید.
در یک نظرسنجی از میزان اعتماد یا عدم اعتماد افراد نسبت به همسرانشان آگاه شده ایم:

آیا به همسر خود سوءظن دارید؟
یکی از بی اعتمادی های شایع، سوءظن و بدبینی نسبت به همسر است که علاوه بر عوامل فردی، برخی شرایط محیطی و هنجاری نظیر نوع تعلیم جامعه به افراد، فرهنگ جامعه و نوع برخورد با این بیماران باعث افزایش و کاهش این خصلت در افراد می شود.
به طور قطع سطح آگاهی افراد و میزان شناخت آنها از یکدیگر در پیدایش این معضل دخالت دارد. البته به آگاهی از دو منظر می توان نگاه کرد. این که فرد با داشتن آگاهی بیشتر و تجربه های آموزنده تر با دیده تردید به افراد و جامعه بنگرد و فردی نیز با بودن در حصار محدودیت های تجربی و آگاهی، به دیدی ساده لوحانه و ساده انگارانه دست یازد.
آنچه نباید در این میان از یاد برد قائل شدن مرزی مشخص میان هوشیاری یا آگاهی و بی اعتمادی است. به بیان دیگر هوشیاری لازمه زندگی فردی و اجتماعی و بی اعتمادی نقطه شروعی بر سست شدن پایه های دوام خانواده و جامعه است.
67 درصد افراد دارای اعتماد کامل به همسرانشان هستند، 18 درصد تا حدودی به همسرانشان بدبینند و 15 درصد کاملا بدبین هستند. 13 درصد پرسش شوندگان به میزان علاقه همسرانشان نسبت به خود، 30 درصد به نوع رفتار همسر خود، 10 درصد به طرز گفتار، 34 درصد به وفاداری اخلاقی و 13 درصد درباره سایر مسائل به همسران خود سوءظن دارند.

مشکلات ناشی از سوءظن
17 درصد جامعه آماری بدبینی را عامل بروز مشکلات خاصی برای خود دانسته اند. 42 درصد این سوءظن را عاملی برای مشکلات خود نمی دانند و 41 درصد تا حدودی این بدبینی ها را در به وجود آمدن مشکلات خود دخیل دانسته اند.
51 درصد موضوع مورد نظر را مستقیما با همسر خود مطرح کرده اند، 33 درصد از بزرگان فامیل کمک گرفته اند، تنها 8 درصد با مشاور خانواده مشورت و 8 درصد به دلیل بدبینی خود تقاضای طلاق کرده اند.

وسواس در بدبینی
آیا تاکنون پیش آمده نسبت به همسر خود سوءظن داشته باشید و این سوءظن اشتباه باشد؟ 47 درصد به این سوال جواب منفی، 39 درصد جواب مثبت و 23 درصد جوابی نداشته اند.

آیا همسرتان هم به شما سوءظن دارد؟
59 درصد در پاسخ به این سوال جواب منفی، 10 درصد جواب مثبت و 14 درصد جوابی نداده اند و به گمان 17 درصد آنها همسرانشان تا حدودی به آنها شک دارند.

اثرات بد سوءظن متوجه چه کسی است؟
41 درصد معتقدند اثرات این سوءظن متوجه خانواده فرد خواهد شد، 21 درصد این اثرات را متوجه همسر شخص می دانند، 12 درصد متوجه جامعه، 9 درصد متوجه خود فرد و 5 درصد متوجه فرزندان فرد، 2 درصد نیز جوابی نداده اند.

علل سوءظن
دکتر غلامحسین معتمدی روانپزشک درباره علل و عوامل شکل گیری سوءظن در افراد چنین می گوید:
رابطه میان سوءظن و بی اعتمادی در ارتباط با خانواده شکل می گیرد. اعتماد، ناشی از تبادلات سالم میان فردی، قابل اتکا و دارای تداوم کودک با پدر و مادر است که موجب می شود فرد احساس تایید شدن، ارزش داشتن و اعتماد به نفس داشته باشد و به این ترتیب فرد سالم با این پشتوانه می تواند روابط سالم بعدی را شکل دهد و دیگران را واجد ارزش و قابل اعتماد بداند. از سوی دیگر بی اعتمادی ریشه در خانواده ای متخاصم دارد که در تردید فرد نسبت به خود برای داشتن ارتباط صحیح و فهم دیگران و پیش بینی نتیجه روابط با آنها منعکس می شود. فرد بدبین نمی تواند طی یک رابطه سالم نیاز همبستگی با دیگران را که دارای اهمیت بسیار است تشفی بخشد و این به علت بی اعتمادی فرد و ارزیابی غیرواقعی او از واقعیات بیرون و شخصیت خود اوست.
وی با توسل به مکانیزم های فرافکنی و انکار، حالات خود را به دیگران نسبت داده و آنان را متخاصم، دشمن خود، حسود و غیرقابل دوست داشتن می پندارد.
31 درصد علت این مسئله را در نداشتن دید درست و واقعی نسبت به همسر، 13 درصد فرهنگ غلط فرد، 12 درصد نداشتن اطمینان به اطرافیان، 9 درصد نداشتن ایمان و اعتقاد، 8 درصد عدم تربیت صحیح، 6 درصد حسادت و 12 درصد همه موارد را در برانگیخته شدن این خصلت مخل می دانستند.

مهمترین عوامل اجتماعی موثر
پرسش شوندگان به این پرسش به این گونه جواب دادند:

36 درصد خود فرد را دخیل می دانستند، 13 درصد طبقه اجتماعی فرد، 21 درصد جامعه، 19 درصد خانواده، 9 درصد حسادت، 2 درصد سایر موارد را دخیل دانسته اند.

چگونه از بروز سوءظن جلوگیری کنیم؟
28 درصد یکرنگی و صداقت بین زوجین را بهترین راه جلوگیری از بروز سوءظن می دانند، 19 درصد بالابردن فرهنگ جامعه، 17 درصد تقویت پایه های خانواده، 13 درصد برخورد شدید با افراد خاص، 12 درصد تعلیم و تربیت کودکان و خانواده، 8 درصد قوی کردن ایمان و اعتقاد و 6 درصد همه موارد بالا را سدی بر ایجاد سوءظن در خانواده دانسته اند.

سوءظن، مردان یا زنان؟
دکتر معتمدی همچنین معتقد است: سوءظن به شکل شدید و هذیانی خود می تواند به صورت یک بیماری روانی و یا به عنوان یکی از علل بیماری های روانی متجلی شود. یکی از شایع ترین انواع بی اعتمادی در سوءظن نسبت به همسر دیده می شود که بیشتر در مردان وجود دارد. در بروز این حالت برخی از شرایط محیطی و برخی هنجارهای اجتماعی نیز دخالت دارد. تلقی از زن به عنوان یک شی که در تملک مرد قرار دارد و نادیده گرفتن هویت مستقل همسر تحت عنوان کلیشه اجتماعی غیرت بیمارگونه، رواج می یابد. ناکامی های فردی و اجتماعی هم به آن اضافه شده و می تواند منجر به بروز سوءظن نسبت به همسر باشد. ناگفته نماند برخی نظریه های روانشناسی در موارد شدید «سوءظن هذیانی» نسبت به همسر وجود تکانه های ناخودآگاه همجنس گرایانه و انکار و فرافکنی آنها راموثر می داند.
در نهایت داشتن خانواده سالم و بهداشت روانی درست است که اعتماد به نفس را در فرد به وجود می آورد و داشتن دید درست فرد نسبت به محیط بیرون که نقش اساسی در تعدیل این خصلت روحی روانی دارد.
40 درصد پرسش شوندگان زنان را دارای سوءظن بیشتر می دانند، 30 درصد هم زنان و هم مردان، 21 درصد مردان و 8 درصد هیچ کدام را بر دیگری برتری نداده اند.

جامعه آماری
54 درصد پرسش شوندگان زن و 46 درصد مرد بوده اند. همچنین 37 درصد پرسش شوندگان 31 تا 40 سال داشته، 28 درصد 21 تا 30 سال، 21 درصد 41 تا 50 سال، 14 درصد 51 تا 60 سال داشته اند.