نبود قانون برای مقابله با داروهای روان گردان ؛ پرواز را به خاطر بسپار، پرها ریختنی است

نبود قانون برای مقابله با داروهای روان گردان ؛ پرواز را به خاطر بسپار، پرها ریختنی است!

به قول خودمان جو گرفته بودش، تا به حال به چنین مجالسی نرفته بود، اصرار دوستش محسن، او را راهی این مجلس کرد، وقتی میزبان با یک ظرف که در آن انواع قرصهای رنگارنگ وجود داشت، جلوی او ایستاد، نتوانست جواب نه بدهد. بعد از آن نفهمید چه شد؟

احساس کرد دنیا دور سرش می چرخد، آسمان و زمین جور دیگری به نظرش می رسید و انسانها را در شکل و شمایل دیگری می دید. تا به حال این قدر احساساتی نشده بود، همه را دوست داشت، حتی وقتی کیومرث را که از مدتها قبل با هم اختلاف داشتند، دید، چند بار در آغوش کشید.
از ساعت و زمان و لحظه خبری نداشت، نمی دانست او دور خودش می چرخد یا مهمانان مجلس دور او می چرخند، دهانش خشک می شد و هر چه آب می نوشید، عطشش برطرف نمی شد.
انگار انرژی اش تمامی نداشت، هر چه به آسمان می پرید دستش به ستاره ها نمی رسید، اما آنها را مقابل چشمانش می دید، دیوارها و نقشهای روی آن را مناظر بسیار زیبایی تصور می کرد، انگار در باغهای معلق بابل قدم می زد، زیبایی در اطراف و زمین را سست حس می کرد.
اما نفهمید چطور شد که تمام این زیباییها ناگهان و در رعدی خاموش شدند، وقتی چشم باز کرد گمان می کرد در دنیای دیگری وارد شده، فرشتگانی با لباس سفید دور بستر او هستند و او را بر تخت روان به سوی جایگاهی در کهکشانها منتقل می کنند، چراغها روشن شد و نور او را فراگرفت، دوباره از هوش رفت و پلکهای سنگینش روی هم نشستند.
وقتی سرانجام پلکها را باز کرد، در اتاقی بود که پنجره ای به باغ داشت، یعنی در برزخ است، نه آن جا بیمارستان بود، سوزش شدیدی در ناحیه شکمش حس کرد، تا خواست حرکت کند، سوزش به تمام بدنش ریشه دواند، هنوز متوجه نشده بود که صدای مهربانی، نگاهش را به سمت خود فرا خواند، صدای مادرش بود با چشمهایی پف کرده از بی خوابی و اشک. چند لحظه بعد فهمید که دو عمل روی کلیه و کبد او انجام شده و شاید اگر دعاهای مادر مهربانش نبود، اکنون باید یک تخت سرد در کشویی آهنین را تجربه می کرد. بنای ساختمانی که او گذاشته بود بر اوهامی استوار بود که پایه های وجودش را ویران کرده بود، هر چند الان جای زخمها التیام یافته، اما درد همیشگی نداشتن یک کلیه و بخشی از کبد تا پایان عمر همراهش خواهد بود.

آیا آنها معتادند
برخی بر این باورند که چون مصرف مواد مخدر و سنتی به راحتی مصرف روانگردانها نبود، گرایش به آن هم کمتر بود، در حالی که گرایش به روانگردانها روز به روز بیشتر می شود.
مسأله روانگردانها را با مواد مخدر جدید مهلک تر مانند کریستال نباید یک جا حساب کنیم، چرا که مواد مخدری مانند کریستال گرچه مشتق از همان تریاک سنتی است، اما مصرف آن آنقدر خطرناک است که قابل قیاس با موادی چون شیره و تریاک نیست.
اما بحث در مورد روانگردانهاست و این مسأله که آیا مصرف این مواد اعتیادآور است؟ و اگر اعتیادآور است برای معتادان آن چه کرده ایم؟
نکته مهم بحث این جاست که مصرف کنندگان قرصهای روانگردان مانند مصرف کنندگان هروئین، تریاک یا کریستال چهره تابلویی ندارند و چون بیشتر آنها از قشر مرفه هستند، نباید کنار جوی یا خرابه و آلونک دنبال آنها گشت، پس چگونه می توان این افراد را شناخت و نسبت به درمان آنها اقدام کرد؟
به نظر می رسد حتی در مورد این مسأله که «اکسی»ها یا مصرف کنندگان دایم روانگردانها معتاد هستند هم هنوز یک اتفاق نظر جمعی وجود ندارد و برخی اعتیاد این عده را قبول ندارند.
هنوز هم به طور رسمی مصرف کنندگان دایمی این مواد معتاد اعلام نشده اند و البته تاکنون مرکزی هم برای بازپروری آنها اختصاص نیافته است.
دکترغلامحسین معتمدی، یک روانپزشک با بیان اینکه مراکز تخصصی بازپروری در خصوص داروهای روانگردان در کشور وجود ندارد، می گوید: مصرف دراز مدت داروهای روانگردان تأثیرات برگشت ناپذیری بر ساختار مغزی فرد می گذارد.
وی با بیان اینکه الگوی مصرف این داروها در تمام افراد یکسان نیست و برخی از افراد به صورت مقطعی از این داروها استفاده می کنند، اظهار می دارد: قدرت اعتیاد بخشی داروهای روانگردان در افراد متفاوت است.
به گفته این روانپزشک، از منظر پزشکی و درمانی و اجتماعی مصرف داروهای روانگردان سوء مصرف مواد محسوب شده به گونه ای که با قطع داروها، اعتیاد فرد نمایان می شود.


دکتر معتمدی به درمان مصرف کنندگان داروهای روانگردان از طریق سم زدایی و بازپروری اشاره کرده و می گوید: سم زدایی حاد توسط دارو انجام می شود، اما در سم زدایی مزمن که از طریق مراکز بازپروری صورت می گیرد اعمال روان درمانی نظیر مشاوره خانواده و کار درمانی بر روی فرد انجام می شود. البته تأثیر هر نوع درمان به عواملی چون زمان، نوع داروی مصرفی، شخصیت فرد، تنوع مصرف مواد در فرد و به گذشته او بستگی دارد.
وی تصریح می کند: مصرف کنندگان این مواد در تمام حالات مصرفی، خود را با یکسری از پیامدها مواجه می کنند که بازگشت از آن به آسانی میسر نمی باشد.
این روانپزشک خاطرنشان می کند: مراکز تخصصی بازپروری در خصوص داروهای روانگردان در کشور وجود ندارد و همچنین هیچ گونه دسته بندی آماری در خصوص مصرف کنندگان این مواد از سوی ارگانهای مسؤول صورت نگرفته است.
وی یادآور می شود: این مواد هر دو سه سال یک بار رنگ عوض کرده به گونه ای که داروهای جدید وارد بازار می شود که باید مسؤولان امر با هر یک از انواع این داروها به صورت جداگانه برخورد کنند.
دکتر معتمدی به سودآور بودن فروش داروهای روانگردان اشاره می کند و می افزاید: این مواد به صورت ترانزیت وارد کشور می شوند که این علاوه بر سودآور بودن آن، به آسانی در دسترس مصرف کنندگان قرار می گیرد.
این روانپزشک نابسامانیهای اجتماعی را در گرایش افراد به سمت مصرف این نوع مواد مؤثر می داند و تأکید می کند: ریشه کن کردن این مواد در سطح کشور همکاری و تعامل تمام دستگاههای دولتی را می طلبد، به گونه ای که باید یک برنامه همه جانبه و منسجم برای برنامه ریزی اقتصادی، اجتماعی و ریشه کن کردن آسیبها و مسایل اجتماعی صورت بگیرد.

قرصهای ناخالص
خوب شاید اولین مطلبی که به نظرتان برسد، این است که باید برای مبارزه با معضل قرصهای روانگردان سراغ تولید یا واردکنندگان و سپس توزیع کنندگان آن رفت.
اولین نکته ای که باید به آن اشاره شود، این است که تهیه و تولید قرصهای روانگردان مثل تولید مواد مخدر سنتی نیاز به مزرعه و کشاورزی و سپس برداشت شیره و خشخاش ندارد، احتیاجی هم به لابراتوارهای مجهز مانند آنچه برای تبدیل تریاک به هروئین یا هروئین به مرفین یا کریستال استفاده می شود، ندارد. فقط کافی است که یک اتاق یا زیرزمین در اختیار داشته باشید.
هر چند که آنچه در این اتاقکها تولید می شود اثرات مخرب و زیانبار بسیار بیشتری از قرصهای وارداتی دارد، اما به هر حال کار خلاف است و کسی نمی تواند از عاملان تولید به دلیل ناخالصی موجود شکایت کند، چرا که مصرف کننده خودش هم خلافکار است.
معاون مبارزه با مواد مخدر نیروی انتظامی تهران بزرگ در این خصوص می گوید: یکی از اصلی ترین عواملی که باعث مرگ مصرف کنندگان می شود وجود ناخالصی در قرصهای اکس و یا مواد مخدر شیمیایی است و این را می توان به سادگی از پایین بودن قیمت این قرصها تشخیص داد.
او تصریح می کند که فقط طی سه ماه 420 نفر بر اثر مصرف قرصهای اکس و مواد مخدر شیمیایی جان باخته اند.
همچنین مسؤول یک واحد علمی در تبریز می گوید: ناخالصیهای افزوده شده مهمترین و نگران کننده ترین معضل قرصهای روانگردان است.
لیلا مقبولی می افزاید: هروئین، کافئین، گچ و مواد بی هوش کننده مثل کنامین از جمله افزوده شده های ناخالص به مواد روانگردان است که چنین قرصهایی را تبدیل به موادی محرک و در عین حال توهم زا می کند.
مقبولی با بیان اینکه اثرات قرصهای روانگردان بعد از مصرف در افراد عوارض متعددی دارد، اظهار می کند: هر قرص برای هر شخص تحت هر شرایطی و با هر ترکیبی اثر یکسانی ندارد که عمده ترین دلیل آن وجود ناخالصی تفاوت دوزهای مواد ترکیبی و سابقه مصرف است.
وی یادآور می شود: از نظر علمی ثابت شده است که حتی مصرف یک عدد قرص نیز برای یک فرد می تواند کشنده باشد.
این کارشناس تصریح می کند: مصرف این قرصها همراه مواد دیگر مثل الکل می تواند عوارض و اثرات ایجاد شده را تشدید کند.
وی می گوید: مهمترین مشکل روانی که پس از مصرف قرص اکس بروز پیدا می کند، افسردگی شدید در روز دوم یا سوم است که ممکن است به حدی شدید باشد که باعث خودکشی فرد شود.

با کدام قانون
حال فرض کنید که تمام قرصها جنس خالص بوده و هیچ غشی در آنها وارد نشده است، خواه ناخواه باید با وارد و توزیع کننده های افیون قرن 21 برخورد جدی صورت گیرد.
اما این مواد مخدر مانند تریاک و شیره و هروئین نیست که به راحتی قابل شناسایی باشد، تازه فرض کنید آن هم شناسایی شد، براساس چه قانونی می خواهید مجرمان را مجازات کنید که به مجازات برابر با جرم آنها باشد، در حالی که این قرصها چند سالی است به کشور وارد شده و قانون ما مربوط به سالها قبل از تولد این قرصها تحت عنوان روانگردان بوده است.
دکتر عباس شبیری، استاد دانشگاه و حقوقدان در این خصوص می گوید: مواد مخدر انواع مختلفی دارد که بعضی از آنها همچون حشیش، تریاک، هروئین و... در بین مردم شناخته شده است و مردم با آن تا حدودی آشنایی دارند، اما مواد شیمیایی که به تازگی وارد بازار شده برای مردم شناخته شده نیست و کسی نمی تواند اثرات مخرب این مواد را پس از مصرف روی بدن کسی مشخص کند در حالی که عقیم شدن فرد، جنون، از دست دادن حافظه و حتی مرگ از اثرات مخرب قرصهای روانگردان به شمار می آید.
شبیری تأکید می کند: دادگاه انقلاب یا مرجع قانونگذاری باید قانونی تصویب کنند تا قرصهای روانگردان جزو مواد مخدر محسوب شوند همچنین مرزها باید به شدت کنترل شوند تا از این طریق از ورود قرصهای روان گردان به داخل کشور جلوگیری شود.
وی در ادامه با اشاره به اینکه مراکز متعددی در خصوص ترک اعتیاد به مواد مخدر در کشور وجود دارد، خاطرنشان می کند: این در حالی است که هیچ گونه مرکز بازپروری برای مصرف کنندگان قرصهای روانگردان در سطح کشور وجود ندارد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه بحث پیشگیری در قانون جزا اولین مورد قانونی است، اظهار می دارد: دست قانونگذار در تعیین مجازات برای وارد کنندگان، فروشندگان، توزیع کنندگان و همچنین مصرف کنندگان داروهای روان گردان باز است و قانونگذار باید اشد مجازات را که اعدام است برای عاملان تولید و توزیع داروهای روان گردان تعیین کند.
این وکیل دادگستری در عین حال یادآور می شود: باید بدانیم که ابزار پلیس برای کشف این مواد محدود است و با اطلاعات به دست آمده از مخبر قادر خواهد بود مواد روانگردان را کشف کند.
در همین راستا دکتر علیرضا آذربایجانی، حقوقدان و وکیل دادگستری سرگردانی قضایی در رسیدگی به پرونده داروهای روانگردان را ایرادی بر اصل قانونی بودن جرایم در دادگاه رسیدگی کننده خواند.
وی در خصوص رسیدگی مجتمعهای جرایم پزشکی به پرونده های داروهای صناعی می گوید: تا زمانی که لیست داروهای روانگردان به فهرست موادمخدر اضافه نشود، دادگاهها در رسیدگی به این جرایم دچار مشکل هستند.
وی با بیان اینکه بسیاری از داروهای موجود در ایران داروهای تقلبی و دارای درجه های بالای توهم زایی هستند، تصریح می کند: گرچه مجتمعهای جرایم پزشکی در خصوص داروهای تقلبی قادر به پذیرش شکایات هستند، اما در خصوص داروهای روانگردان به عنوان معضل قرن باید هر چه زودتر توسط مجلس اصلاحیه داروهای روانگردان و الصاق آنها به لیست موادمخدر تصویب شود تا دادگاهها بتوانند تحت عنوان جرایم موادمخدر نسبت به صدور حکم اقدام کنند.
این حقوقدان در خصوص راه حل مناسب برای جلوگیری از تشکیک اوضاع تا زمان تصویب اصلاحیه قانون موادمخدر خاطرنشان می کند: راه حل مناسب این است که تا زمان تصویب و لازم الاجرا شدن این اصلاحیه دادگاههایی تحت عنوان کلی «تخلف» نسبت به تعزیر تولیدکنندگان و مصرف کنندگان مواد صناعی و روانگردان اقدام کنند.
وی با بیان اینکه نمی توان مبارزه با داروهای صناعی و موادمخدر را منحصر به عمل ارگان دانست، یادآور می شود: برای جلوگیری از رشد بحران این مواد باید نسبت به کنترل مرزها، کنترل ورود و خروج گمرکی، افزایش نظارت عام نیروهای انتظامی و ایجاد رویه واحد در دادگاههای رسیدگی کننده به پرونده های موادمخدر و فوریت مجلس در تصویب اصلاحیه اقدام کرد.
ناصر چوبدار یک وکیل دادگستری نیز با بیان اینکه هیچ قانون و ماده جزایی مستقلی برای جرم شناختن استفاده از داروهای روانگردان وجود ندارد، می گوید: نقض قانون در نبود ماده مستقل جهت مجازات تولید، توزیع و مصرف کنندگان قرصهای روانگردان سبب می گردد قبح این عمل در بین جوانان از بین برود از سویی نه تنها وضع قانون نمی تواند به صورت قطعی از استفاده این مواد در بین جوانان جلوگیری کند، بلکه باید بسترهای اقتصادی و اجتماعی را برای آموزش نسبت به نتایج استفاده از این قرصها فراهم کرد.

کاهش شاخص سلامت
شاید باورتان نشود که اثرات مصرف این قرصها دست کمی از موادمخدر ندارد، شاید اول این گونه به نظر برسد که سرانجام کسانی که این قرصها را مصرف می کنند، محدودند و توانایی پرداخت بهای آن را هم دارند، اما وقتی مصرف قرصهای روانگردان عادت شود دیگر بهای سنگین آن به راحتی قابل پرداخت نخواهد بود.
از آن که بگذریم کسانی که این گونه قرصها را مصرف می کنند دچار حالتهایی می شوند که خطرات آن جان خود آنها، حیثیت و شرف و ناموس آنها و جان دیگران را تهدید می کند، و این مسایل براساس اخباری بیان می شود که هر روز بر روی خروجی خبرگزاریها رویت می شود.
دکتر حسین باهر استاد دانشگاه شهید بهشتی و مشاور یونسکو در ایران می گوید: برخی از مراجعه کنندگان به مراکز مشاوره جوانانی هستند که به علت زیاده روی در مصرف روانگردانها، حافظه خود را از دست داده اند.
همچنین در بررسی تصادفات سنگین بزرگراههای تهران مشاهده شد که جوانان پس از مصرف قرصهای روانگردان با خودروهای گرانقیمت خود بدون توجه به عابران پیاده به مسابقه سرعت در بزرگراهها اقدام می کنند.
مشاور یونسکو در ایران تصریح می کند: مصرف موادمخدر به خصوص داروهای روانگردان باعث می شود که جامعه به جای اینکه از بالندگی جوانان برخوردار باشد از بی مصرف بودن و سوزندگی آنها در عذاب باشد.
مدرس دانشگاه شهید بهشتی یکی از شاخصهای کشور سالم را سلامت جوانان و افراد آن کشور ذکر کرده و می گوید: با افزایش درصد سلامتی جوانان یک کشور قطعاً میزان شاخص سلامتی کشور نیز افزایش پیدا می کند.
دکتر باهر شاخص سلامت جوانان ایران در سطح جهان را متوسط نام برده و می افزاید: اگر میزان گرایش جوانان ایرانی به سمت موادمخدر افزایش پیدا کند قطعاً شاخص سلامت ایران از متوسط به زیر متوسط می رسد.
وی دیدن برنامه ها و فیلمهای شبکه های ماهواره ای را در گرایش جوانان به مصرف قرصهای روانگردان مؤثر دانست و اظهار می دارد: الگوهای کاذبی که از طریق ماهواره برای جوانان به نمایش در می آیند، می تواند یکی از عوامل مهم گرایش جوانان به سمت مصرف این مواد باشد.

دلیل چیست؟
و سرانجام این پرسش پیش می آید که دلیل روی آوردن جوانان به مصرف این قرصها چیست؟
اگر در جامعه ما یک آسیب مطرح می شود، این آسیب را باید معلول بدانیم و برخورد با معلول هرگز نتوانسته مشکل را به طور ریشه ای حل کند، بلکه همیشه ارایه راه حلی برای حذف علتها توانسته راهگشا باشد.
این مسأله نیز که اکنون به عنوان یک آسیب اجتماعی مطرح شده قطعاً دلایل خاص خود را دارد که منحصر به تبلیغات خارجی نیست و شاید فقط یکی از عوامل آن تبلیغات خارجی باشد، باید مشکل را در درون جستجو کرد و راه حل آن را ارایه داد.
یک عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، افسردگی، سرخوردگی و ارضا نشدن غرایز طبیعی را دلیل افزایش گرایش جوانان به مصرف داروهای روانگردان اعلام کرد.
مسعود امینی با بیان اینکه در موارد بسیار محدود برخی از داروهای روانگردان مصرف پزشکی دارند، یادآور می شود: استفاده بی رویه از قرصها و داروها و تغییر ساختار شیمیایی و بیولوژیکی برخی از داروها و تجویز پزشکان سبب بروز بحران دارویی شده است.
وی حجم کوچک و سهولت در حمل داروهای روانگردان را سبب شایع شدن آنها می داند و تصریح می کند: بسیاری از این داروها در لیست موادمخدر شناخته شده نیستند و در لیست موادمخدر کشور گنجانده نشده اند.
در نتیجه به دلیل فقدان قانون، دادگاهها قادر به استناد حقوقی و قضایی در خصوص پرونده قرصهای روانگردان نمی باشند.
در همین حال لیلا مقبولی مسؤول یک واحد علمی در خصوص دلایل افزایش مصرف قرصهای روانگردان می گوید: مهمترین عوامل مصرف شامل فشار همسالان، مقبولیت در جمع، کنجکاوی، فرار از تنشهای روزمره زندگی، تجربه حالات خوشایند، ارزانی قیمت، ناآگاهی از عوارض، سهولت مصرف و دسترسی آسان است.

چه کسی مسؤول است؟
این ضرب المثل خیلی قدیمی نیست، اما انگار کاربرد زیادی دارد و آن هم این است که هر وقت می خواهی کاری انجام نشود بگویید «نیاز به عزم ملی دارد» یا « نیاز به فرهنگسازی دارد». احتمالاً چنانچه دنبال مسؤول در مورد افزایش مصرف قرصهای روانگردان هم بگردیم به یکی از این دو پاسخ خواهیم رسید.
البته برخی نیز راهکارهای دیگری را پیشنهاد می کنند که البته معلوم نیست این پیشنهادها تا چه اندازه به عمل نزدیک شود، چون فقط پیشنهاد یا نظر کارشناسی هستند.
دکتر باهر، استاد دانشگاه شهید بهشتی به تشکیل «شورای مقابله با ناهنجاری جوانان» از سوی دولت تأکید می کند و می گوید: سازمان ملی جوانان باید متولی این امر باشد و در کنار آن دیگر سازمانها و ارگانهای دولتی باید در این زمینه همکاری داشته باشند.
وی همچنین تصریح می کند: نویسندگان، پژوهشگران و استادان صاحب فن که در زمینه نوجوانان و جوانان کشور کتاب می نویسند، به جای نوشتن کتاب و یا تدوین منشور، باید علل گرایش جوانان به سمت این مواد را پیگیری و راهکارهایی را در این زمینه ارایه دهند.
مهابادی حقوقدان و مدرس حقوق جزا نیز با بیان اینکه صدا و سیما سفیر نظام جمهوری اسلامی در هر خانه ای است، می گوید: دستگاههای تبلیغاتی باید به صورت غیرمستقیم فیلم و سریالهای تلویزیونی با این مضمون بسازند تا جوانان از اثرات مخرب این داروها مطلع شوند، همچنین ساخت برنامه های مستند در خصوص اثرات این داروها بر جسم و همچنین مصاحبه با مسؤولان انتظامی، مراجع قضایی، روانپزشکان و همچنین مصرف کنندگان در آگاهی بخشی جوانان تأثیر بسزایی دارد.
این وکیل دادگستری با بیان اینکه مبارزه با این پدیده یک بعدی نیست تصریح می کند: پلیس دستگاه قضایی به تنهایی قادر نیستند با این پدیده مبارزه کنند، بلکه حضور تمام دستگاههای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی برای مقابله با این امر بسیار مؤثر است.
مدرس دانشگاه شهید بهشتی توسعه فرهنگسراها را در کاهش مصرف داروهای روانگردان مؤثر دانسته و خاطرنشان می کند: از آن جا که آموزش و پرورش و نیز وزارت علوم با جوانان ارتباط تنگاتنگی دارند؛ بنابراین این دو دستگاه می توانند در کاهش مصرف این قرصها از سوی جوانان مؤثر باشند.
مسعود امینی نماینده مردم تبریز در مجلس نیز از بین بردن زمینه تولید، توزیع و خرید و فروش داروهای روانگردان را وظیفه دولت می داند و می گوید: باید با تغییر فرهنگی برنامه های رسانه های تصویری و صوتی به فراهم کردن شرایط تسهیل ازدواج جوانان و مقابله صحیح با تهاجم فرهنگی زمینه های تغییر گرایش جوانان را فراهم کرد.
این عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه تغییر و مقابله با زمینه های گرایش به داروهای روانگردان در حیطه وظایف یک ارگان خاص نیست، تأکید می کند: ضعف قانونی و نوظهور بودن پدیده داروهای صناعی سبب شده که نیروی انتظامی و قوه قضاییه قادر به انجام وظیفه قانونی خود نباشند، بنابراین مجلس در خصوص تصویب لایحه دولت یا قوه قضاییه باید خارج از نوبت عمل کند.
ناصر چوبدار یک حقوقدان نیز می گوید: «فراغت جوانان» و «بیکاری» نقش بسیار مهمی در رو آوردن به مصرف مواد روانگردان دارند، دولت اقدامهای زیادی برای پر کردن اوقات فراغت جوانان و از بین بردن بیکاری انجام داده و در این رابطه تلاش زیادی کرده که البته تا حد مطلوب هم فاصله زیاد است. در عین حال نباید نقش اطلاع رسانی و آموزش به خانواده ها را هم فراموش کرد.