هراس از خیال خطر

 ترس با خیلی از آدم‌ها همراه است شاید بشود گفت با تمام آدم‌ها‌‌. ترسیدن از تصادف یا حمله حیوانات وحشی ترس شایعی است و می‌تواند ما را از خطر دور کند‌‌. اما بعضی ترس‌ها آنچنان عجیب‌وغریبند که دیگر نمی‌شود نام ترس روی آنها گذاشت‌‌. برای هراس بی‌حد فردی که همیشه از ترس اینکه کسی پایش را با چنگ و چاقو نشانه نگیرد، کف پایش را به زمین می‌چسباند و زیر پتو قایم می‌کند چه نامی می‌شود گذاشت؟ یا ترس شدید از تعقیب شدن، ترس بی‌دلیل از زنجیر، هراس از شنیدن نام «سوزن»، ترس از ساعت ۶ یا رنگ زرد‌.‌.‌.‌‌. می‌شود لیست بلند بالایی از این هراس‌ها نوشت‌‌. ترس‌های نامعقول از اشیا، موقعیت‌ها و فضاها که بی‌دلیل و بی‌آنکه عامل آنها حضور داشته باشد، اضطراب به جان می‌اندازند و لحظه‌ای آدم را رها نمی‌کنند "فوبی" نامی است که روی ترس از توهم و خیال خطر گذاشته‌اند و به این معروف است که به لحاظ گستردگی از سایر اختلالات اضطرابی تنوع بیشتری دارد‌‌. این ترس غیرمنطقی که نمونه‌های عجیب و غریب آن در آدم‌های دور و برمان دیده می‌شود، بدون در نظر گرفتن نمونه‌های شایع آن، نزدیک به ۸۰ نوع دارد و فراوانی آن در دنیا به میلیون‌ها می‌رسد‌‌. اگر چه آماری از مبتلایان به فوبیا در ایران وجود ندارد اما براساس آمار، حدود ۲/۱۹ میلیون نفر در آمریکا در سن ۱۸سالگی به گونه‌های مختلفی از این اختلال روحی مبتلا هستند‌‌. علاوه بر این ۹۰ درصد افرادی که فوبیا دارند به نوعی از وسواس مبتلا هستند و بیشتر علایم ابتلا به افسردگی و اختلال خواب در آنها دیده می‌شود‌‌. این ترس در میان مردان و زنان به میزان برابر وجود دارد و براساس آنچه کارشناسان می‌گویند " برای بسیاری ازمردان آسان نیست که به روانپزشک مراجعه کنند و بگویند از گربه، خون یا آمپول می‌ترسند‌‌. برای همین است که آمار مراجعه زنان به روانپزشک برای درمان «فوبیا» بیشتر است و ممکن است این تصور پیش بیاید که فوبیا در میان زنان شایع‌تر است".

اضطراب، متهم ردیف اول

عامل ترس در مبتلایان به فوبیا اگرچه نامعقول است اما گاهی چنان شدتی دارد که فرد توانایی کنترل آن را از دست می‌دهد و اگر در معرض همان عامل ترس قرار بگیرد، موجی از ترس و وحشت‌زدگی بر او چیره می‌شود و اضطراب تکرار این تجربه باعث می‌شود همیشه از آن عامل دوری کند‌‌. بنابراین کسی که از تعقیب شدن می‌ترسد و تحمل ندارد صدای قدم‌های کسی را پشت‌سرش بشنود می‌ایستد تا همه رد شوند و او پشت‌سرشان راه بیفتد‌‌. اما این ترس‌ها از کجا می‌آیند؟ غلامحسین معتمدی، روانپزشک در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت»، شکل‌گیری اضطراب را به عنوان مبنای انواع فوبیا معرفی می‌کند: "اضطراب عامل بنیادی بسیاری از اختلالات روانی است‌‌. البته اضطراب با ترس تفاوت دارد‌‌. ترس منبع شناخته شده بیرونی دارد‌‌. مانند ترس از سگ‌‌. ترسی که شخص می‌تواند به آن اشاره کند‌‌. اما فوبیا ناشی از احساسی است که از درون می‌آید‌‌. همجنس ترس است و منبعی نامشخص دارد". بسیاری از شغل‌ها با اضطراب همراهند، آتش‌نشانان، افسران پلیس،خلبانان، روزنامه‌نگاران، عکاسان خبری و صاحبان خیلی از مشاغل پراسترس دیگر، هر روز در معرض اضطراب زیادی قرار می‌گیرند اما معتمدی اضطراب را تنها علت به وجود آمدن فوبیا نمی‌داند: "استرس و فشار در خیلی از افراد وجود دارد و واکنش‌های مختلفی در پی آن به وجود می‌آید اما این تنها عامل ایجاد فوبیا نیست‌‌ چراکه یکسری عوامل شخصیتی و زمینه‌ای نیز در این اختلال روحی دخیل هستند در واقع تعارضات درونی که گاه جنبه توارثی و خانوادگی دارند می‌توانند فرد را شکننده‌تر کنند و به فوبیا دامن بزنند‌."

با فوبیاهایمان چه کنیم؟

فوبیاها چه شدید باشند و چه خفیف، عجیب و غریب باشند یا شایع، قابل درمانند‌‌. به عقیده معتمدی، درمان فوبیاها بسته به منشا آنها متفاوت است‌‌. وی می‌گوید: "در درمان بیماران فوبیک (مبتلایان به فوبیا) از انواع روش‌های درمانی مکاتب مختلف استفاده می‌شود‌‌ برای درمان این اختلال مجموعه دارو درمانی، رفتار درمانی و روان درمانی را به کار می‌گیریم اما در کنار این درمان‌ها خودیاری از طرف بیمار هم عامل مهمی است که در کم کردن اضطراب کمک بسیاری می‌کند‌." درمان گران برای درمان این اختلال در کنار این روش‌ها از یوگا، تمرین تنفس و مدیتیشن کمک می‌گیرند تا عامل روانی را کم کنند و اثر درمانی را بیشتر‌‌. این روانپزشک ادامه می‌دهد:"درمان فوبیا بسته به شدت و عمق آن متفاوت است‌‌. ممکن است اضطراب کسی به تجربیات کودکی او برگردد که در این صورت روان‌درمانی عمیق لازم است‌‌. برای کسانی که اضطراب آنها عمیق نیست رفتار درمانی و در عین حال با تشخیص پزشک دارو درمانی انجام می‌شود‌." آن‌طور که غلامحسین معتمدی می‌گوید در روش دارو‌درمانی‌، تاثیر داروهای مختلف بر انواع فوبیا متفاوت است و دوز مصرفی متفاوتی می‌طلبد‌‌. وی رفتار درمانی را که نوعی حساسیت‌زدایی نظام‌مند است را این‌طور توضیح می‌دهد: «در رفتار درمانی، حساسیت‌زدایی تدریجی صورت می‌گیرد‌‌. در این روش فرد را در محیط درمانی با موضوع فوبی روبه‌رو می‌کنیم و به تدریج و همزمان در محیطی عاری از تنش می‌گذاریم و او را ریلکس می‌کنیم‌، ریلکسیشن مغایر اضطراب است‌‌. از طرف دیگر گاهی همراهی از طرف درمانگر لازم می‌شود تا فرد اضطرابش را به صورت تدریجی کنار بگذارد‌.» مواجهه ناگهانی نیز روش دیگری است که این روانپزشک در موارد لازم به کار می‌گیرد:" گاهی لازم است در حضور درمانگر مواجه ناگهانی با عامل ترس و اضطراب رخ بدهد و درمانگر سعی کند فرد را آرام و کنترل کند‌."

به دنبال نشانه‌ها

نشانه‌های جسمی که در افراد مبتلا به فوبیا دیده می‌شود با نشانه‌های واکنش بدن در مواجهه با عوامل واقعی خطر چندان تفاوتی ندارد‌‌. گاهی اضطراب و ترس ازهراسی کوچک تا حمله‌ای بزرگ متفاوت است‌‌ تا وقتی که فوبیا مزاحم کار و زندگی روزانه ما نشده، پیگیری آن چندان ضرورتی ندارد اما عدم و درمان صحیح و به موقع آن می‌تواند افسردگی، انزوای اجتماعی، اعتیاد به الکل و مواد مخدر را به دنبال داشته باشد‌‌. به‌طور کلی نفس تنگی یا احساس خفگی، تپش قلب، درد یا ناراحتی در ناحیه قفسه سینه، لرزش، عرق کردن، کرختی و گزگز، حالت تهوع و دل‌آشوبه، سرگیجه یا حتی غش کردن، ترس از دست دادن کنترل و دیوانه شدن از نشانه‌های مختلف فوبیاست که البته با مراجعه به روانپزشک و درمان صحیح و به موقع می‌توان برای همیشه از دست آنها خلاص شد‌.