کابوس افت تحصیلی در خانواده‌های ایرانی

در گفت‌وگوی عصر ایرانیان با روانپزشکان و کارشناسان بررسی شد
کابوس افت تحصیلی در خانواده‌های ایرانی
عصر ایرانیان ـ منا شیشه‌گران: همیشه والدین دغدغه کودکان خود را دارند.زمانی که کودکی در یک خانواده متولد می‌شود این دغدغه‌ها آغاز شده و با ورود کودک به رده‌های سنی مختلف دغدغه‌ها رنگ و بوی خود را تغییر داده و جای خود را به دغدغه‌های جدید می‌دهند.یکی از مسائلی که بیش از همه برای خانواده‌ها اهمیت دارد تحصیل کودک است و نگرانی والدین درباره افت‌تحصیلی دانش‌آموزانشان همواره مطرح بوده است. کارشناسان در گفت و گو با عصر ایرانیان بر این عقیده هستند که بررسی‌های خانواده‌ها نشان از این دارد که شیوه اداره خانواده،‌نوع ارتباط والدین با کودک و شرایط اجتماعی و خانوادگی کودک بر افت‌تحصیلی کودکان نقش تایین کننده‌ای دارد. دکتر غلامحسین معتمدی روانپرشک در گفت و گو با عصر ایرانیان درباره علل افت‌تحصیلی کودکان عنوان می‌کند:«اصولا افت‌تحصیلی بین کودکان را‌می‌توان به سه عامل دسته بندی کرد.در دسته اول عوامل فردی قرار دارد . به این معنی که موضوعات افت‌تحصیلی به خود کودک، دانش آموز و نوجوان باز می‌گردد. عوامل اجتماعی به معنی مشکلاتی که خانواده با آن مواجه است و عوامل اجتماعی به معنی نامناسب بودن محیط و روش آموزش‌می‌تواند در افت‌تحصیلی فرد تاثیر گذار باشد.» معتمدی در این باره به عصر ایرانیان گفت:«اگر افت‌تحصیلی افراد به عوامل فردی ،‌اجتماعی و خانوادگی مربوط باشد کودک باید مشاور درمانی دریافت کند که در ابتدا علت بروز اختلال شناخته شود و سپس راهکار درمانی مناسب برای آن در نظر گرفت.»
عوامل متعددی در افت‌تحصیلی دانش آموزان موثر است.روانشناسان در گفت و گو با عصر ایرانیان دو عامل عدم تمرکز و بیش‌فعالی را از عوامل بیرونی افت‌تحصیلی معرفی کرده اند. اما کارشناسان بر این موضوع تاکید دارند که نباید به عدم تمرکز در دانش آموزان انگ بیماری بزنیم چرا که این مساله‌می‌تواند براثر تغذیه نامناسب، عدم برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت، اضطراب و ساختار خانواده باشد. همچنین درباره بیش فعالی نیز تاکید دارند که این موضوع یکی از عوامل کاهش تمرکز بین دانش آموزان است اما اگر کودکی تمرکز مناسبی برای یادگیری نداشت نباید این تصور ایجاد شود که وی بیش‌فعال است. از این رو آنها تاکید دارند در شرایطی که برای تشخیص بیماری‌های کودکان با مشکلاتی مواجه هستیم، باید درباره راهکار‌های درمانی آن نیز با دقت بیشتری رفتار کرد. آنها تاکید دارند‌ اختلال در توجه و یادگیری و در نهایت افت‌تحصیلی نیازمند ارزیابی دقیق از وضعیت دانش آموز است و فورا نباید برچسب بیماری به او زده شود.
عوامل تاثیر گذار بر تحصیل کودکان
دکتر غلامحسین معتمدی روانپرشک در گفت و گو با عصر ایرانیان درباره علل افت‌تحصیلی کودکان عنوان می‌کند:«اصولا افت‌تحصیلی بین کودکان را می‌توان به سه عامل دسته بندی کرد. در دسته اول عوامل فردی قرار دارد . به این معنی که موضوعات افت‌تحصیلی به خود کودک، دانش آموز و نوجوان باز می‌گردد.»
وی افزود:«اختلالات جسمی‌و بیماری، مساله و مشلات ذهنی دانش آموزان مانند ضریب هوشی کم و اختلال در یادگیری خواندن و نوشتن، مسائل رفتاری کودکان مانند پرخاشگری و ترس را‌می‌توان در بین عوامل فردی دسته بندی کرد.» این روانپزشک تصریح کرد:« یکی از عوامل فردی مساله انگیزش در کودک و نوجوان است. همچنین اعتماد به نفس پایین کودکان نیز همانگونه که در بزرگ‌سالان ایجاد مشکلات رفتاری می‌کند در کودکان نیز‌می‌تواند از عوامل افت‌تحصیلی باشد. عدم آشنایی کودک با شیوه‌های علمی‌برنامه‌ریزی و ناآشنایی کودک با مهارت‌های مطالعه از دیگر مسائل است که با آموزش مناسب رفع خواهد شد.»وی بر این عقیده است که نکته مهم دیگری که‌می‌تواند در عوامل فردی سبب بروز افت‌تحصیلی در بین دانش‌آموزان شود علاقه فرد به درس‌هایی است که مطالعه می‌کند. افراد برای مطالعه معمولا مطالبی را انتخاب ‌می‌کنند که به آن علاقه دارند اما در کودکان وقتی که درس می‌خوانند کودک با موارد متعدد درسی مواجه است که شاید علاقه‌ای هم به خواندن آن نداشته باشد.»
این روانپزشک عامل دوم در افت‌تحصیلی را خانواده عنوان کرد و گفت:«خوانواده‌هایی که از هم گسیخته هستند، جو حمایتی مناسبی از کودک درآن وجود ندارد، فضای عاطفی خانواده خوب نیست، فقر مالی و فقر فرهنگی خانواده، بروز پدیده طلاق عاطفی والدین و سوء رفتار خانواده با کودک افت‌تحصیلی وی را به همراه خواهد داشت.»
معتمدی عامل سوم را اجتماع عنوان کرد و در تشریح این عامل گفت:«یکی از محیط‌های اجتماعی مدرسه است.جو نا مناسب مدرسه سخت‌گیری‌های بی‌جای معلم،‌عدم وجود سیستم تشویقی و استفاده از نظام تنبیهی موجب افت‌تحصیلی دانش‌اموز خواهد شد.»
عدم تمرکز و افت تحصیلی
وی در ادامه عدم تمرکز را به عنوان یکی از عوامل تاثیر گذار در افت‌تحصیلی دانش‌آموزان وابسته به هر سه عامل عنوان شده دانست و تاکید کرد:«عدم تمرکز در روانشناسی آموزشی به عنوان عدم توانایی ذهنی فرد استنباط نمی‌شود.باید تعریف مناسبی از این واژه داشت چرا که آنچه ما انتظار داریم که کودک تمرکز ۱۰۰درصد روی مسائل داشته باشد حتی در افراد بزرگسال نیز میسر نیست.وقتی فرد بزرگسالی مطالعه‌می‌کند عوامل بیرونی مانند صداهای محیطی و عوامل درونی مانند درگیری‌های ذهنی یک فرد او را از تمرکز ۱۰۰درصد دور می‌کند.از این رو از یک کودک نمی‌توان انتظار تمرکز ۱۰۰درصد داشت.عدم تمرکز را در بحث افت‌تحصیلی باید عدم تمرکز ذهنی عنوان کرد. از این رو باید سطح تمرکز مطلوبی را برای آن در نظر گرفت.»
حسن عشایری نوروسایکولوژیست و استاد دانشگاه نیز با اشاره به افزایش عدم تمرکز بین دانش آموزان و تاثیر آن بر کاهش یادگیری و در نهایت افت‌تحصیلی آنها عنوان می‌کند:«در آسیب‌شناسی مدرن ، روانشناسان بر این عقیده هستند که عوامل زیادی بر بروز یک ناهنجاری رفتاری تاثیر دارد و نمی‌توان برای همه این ناهنجاری‌ها یک درمان در نظر گرفت.»وی افزود: در عدم تمرکز دانش آموزان نیز عوامل درونی و بیرونی تاثیر گذار است. محیط خانواده و اجتماع نقش بسزایی در افزایش عدم تمرکز دانش آموزان دارد.»
وی درباره نقش خانواده و تاثیر محیط خانواده بر افزایش عدم تمرکز دانش آموزان گفت:«ناآرامی‌های محیط خانواده،‌استرس والدین، عدم اعتماد به فرزندان از عواملی هستند که عدم تمرکز را در بین دانش‌آموزان افزایش داده‌اند.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه شرایط اجتماعی تاثیر گذار بر خانواده در تشدید شدن این عارضه بسیار مهم است تاکید کرد:«شاید کنترل این موضوع از دست خانواده‌ها خارج باشد و آنها بدون اختیار این شرایط را برای فرزندان خود فراهم کرده‌باشند اما نباید نادیده گرفت که باآگاهی از این موضوع و راه‌های جلوگیری از افزایش آن‌می‌توانند به فرزندان خود کمک کنند.»
بیش‌فعالی و افت‌تحصیلی دانش آموز
محمد رضا کاظمی‌روانپزشک و فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان نیز در گفت و گو با عصر ایرانیان عوامل افت‌تحصیلی را موثر از عوامل فردی خانوادگی و اجتماعی‌می‌داند و عنوان‌می‌کند:«بیش‌فعالی به عنوان یکی از عوامل افت‌تحصیلی ممکن است مرتبط با هر یک از این مسائل باشد.»
او تصریح کرد:وقتی دانش آموزی از ابتدا با یادگیری مشکل دارد‌، می‌توان عوامل فردی و اجتماعی را درباره این فرد مورد توجه قرار داد و زمانی که به غیر از یک دانش آموز، افراددیگری هم در محیط آموزشی حضور دارند که با مشکل یادگیری مواجه هستند قطعا باید نگاه دقیقی به سیستم آموزشی داشت. اما در صورتی که تنها یک فرد دارای مشکل یادگیری است باید عوامل فردی را مورد توجه قرار داد.»
وی تاکید دارد:«اگر اختلالات یادگیری و علل آن در کودک شناسیایی نشود شاهد فردی خواهیم بود که در سنین بالا نیز آموزش پذیر نخواهد بود. به طور مثال وقتی فردی افت‌تحصیلی‌اش به دلیل اختلال در یادگیری است قطعا توانایی یادگیری را در سنین بالا نیز کسب نخواهد کرد.»وی اختلالات روانپزشکی را نیز ازعوامل افت‌تحصیلی دانسته و عنوان میکند:«‌این مسائل ضعف تحصیلی دانش آموز را به همراه دارد که موجب‌می‌شود تمرکز فرد به درس کاهش پیدا کند. ممکن است کودک با مشکلی مواجه شده باشد که از دید والدین مشکل بزرگی نیست اما به دلیل اینکه ذهن کودک درگیر این موضوع شده تمرکز وی به درس کاهش یافته است.»
وی افزود: «بیش فعالی نیز به عنوان یکی از عوامل افت‌تحصیلی شناخته‌می‌شود و در دو حالت جنب و جوش زیاد و عدم تمرکز خود را نشان ‌می‌دهد که هر دوی این عوامل می‌تواند افت‌تحصیلی دانش آموز را به همراه داشته باشد.»
راهکارهای درمانی
معتمدی در این باره به عصر ایرانیان گفت:«اگر افت‌تحصیلی افراد به عوامل فردی ،‌اجتماعی و خانوادگی مربوط باشد کودک باید مشاور درمانی دریافت کند که در ابتدا علت بروز اختلال شناخته شود و سپس راهکار درمانی مناسب برای آن در نظر گرفت.»دکتر عشایری نیز در باره راهکار‌های درمانی افت‌تحصیلی تاکید دارد:« حقوق کودک باید در تمامی‌جنبه‌ها اعمال شود،‌کودک باید حق بازی کردن داشته باشد اما زمانی که امکانات برای گذراندن اوقات فراقت دانش آموز فراهم نیست و تغذیه مناسبی ندارد مغز واکنش‌هایی را نشان می‌دهد که این مساوی با بروز بیماری خاصی نیست.»عشایری به انتقاد از تشخیص بیماری در دانش آموزان پرداخت و افزود: «وقتی دانش آموزی بیش از حد فعال است باید چرایی این موضوع بررسی شود و زندگی او در خانه، محله، مدرسه به خوبی بررسی و در صورت لزوم از مددکار اجتماعی کمک گرفته شود.»
به گفته این نوروسایکولوژیست، کودکانی که از پفک و تنقلات عجیب و غریب تغذیه می‌کنند به دلیل وجود مواد شیمیایی درآن‌ها ممکن است دچار اختلال شوند به عبارتی اگر تغذیه سالم نباشد، تشعشع، آلودگی صدا، هوا و اطلاعات هم وجود داشته باشد سیستم عصبی می‌تواند پاسخ بیمارگونه به آن‌ها بدهد که این به معنی بیمار بودن کودک نیست. وی تصریح کرد: همکاران روا‌نشناس و روانپزشک ما سواد علمی‌خوبی دارند اما مشکل این است که بدون بررسی دقیق خیلی زود انگ بیماری به کودکان زده می‌شود البته این مشکل نه تنها درایران بلکه درخارج ازکشور نیز وجود دارد.کاظمی‌روانپزشک و فوق تخصص کودکان نیز تاکید دارد:«اختلال نقص توجه، بیش فعالی در کودکان مختلف علائم مختلفی دارد.برخی از کودکان فعالیت زیادی پیدا‌می‌کنند و در برخی از کودکان این عارضه با بی دقتی و نقص توجه همراه است.‌می‌توان عنوان کرد که ۲۰درصد از دانش اموزان به این عارضه مبتلی هستند که در سن ۱۰ ای ۱۲ سالگی رفع می‌شود.این مساله به عنوان یکی از علل افت‌تحصیلی دانش آموز باید با دقت زیادی رفع شود.بچه‌های بیش فعالی که پر جنب و جوش هستند به راحتی شناخته‌می‌شوند اما کودکانی که عدم تمرکز دارند تا سن مدرسه قابل شناسایی نیستند که بیشتر در کودکان دختر این موضوع شایع است.در شرایط فعلی روش دارویی برای کنترل این موضوع به عنوان کمکی برای رفع عدم تمرکز مورد استفاده قرار می‌گیرد.اما بسته به علت بروز این مساله راهکارهای درمانی متعددی‌می‌توان برای آن در نظر گرفت.»